ÇERNOBİL FACİASI (26 NİSAN 1986)

Uğur Ersan

23.04.2018 - 10:41 Yayınlanma

01.03.2023 - 22:09 Güncelleme

26 Nisan 1986, saat 01.24’te Sovyet topraklarında meydana gelen nükleer facia, ardında günümüze kadar uzanan bir yıkım bıraktı. Çernobil nükleer santralinin 4 numaralı reaktöründe yapılan ve reaktörün zayıf güvenlik sistemlerine meydan okuyan bir deney, santral çalışanlarının da ihmaliyle 'yüzyılın felaketi’ne dönüştü. Milyonların kaderini değiştiren kaza sonucu, Hiroşima ve Nagasaki'ye atılan atom bombalarının yaklaşık 200 katı kadar radyoaktif madde atmosfere salındı.

Çernobil’de kaza günü

Çernobil nükleer santrali, 1972 yılında Sovyetler Birliği'ndeki (Bugünkü adıyla Ukrayna) Kiev kentinin 140 km kuzeyine kuruldu. Santral her biri 1000 megavat (MW) gücünde dört reaktörden oluşuyordu. 25 Nisan 1986'da santralin dört numaralı reaktörü rutin bakım için kapatıldı. Santralde görevli mühendisler bu arayı değerlendirerek, reaktörün güvenliğini artırmak için elektrik kesilmesi ile özel bir deney yapmak istedi. Deneyin amacı tam olarak, reaktörün çalışması ansızın durduğunda buhar türbinlerinin ne kadar süre çalışmayı sürdüreceklerini ve böylece ne kadar süre acil güvenlik sistemine güç sağlayabileceklerini görmekti.

Aynı gün reaktörün gücü yarıya düşürüldü. Ardından güvenlik testini 'yüzyılın nükleer faciası'na dönüştüren adım atıldı: Test sırasında reaktörün güvenlik sistemlerinin devreye girmemesi için 'acil durum soğutma sistemi' bilinçli olarak devre dışı bırakıldı. Reaktör gücünün sadece yüzde 7'siyle çalıştırılmaya başladı. Oysa Çernobil gibi 'RBMK tipi grafit gaz reaktörleri'nin düşük güçte çalışmasının yarattığı sakıncalar biliniyordu.

İşletme talimatlarının dışına çıkılan ve güvenlik yönünden sakıncalı olan bir takım teknik işlemlerin ardından 'devam' kararı alındı. Ancak deneyin başlamasından kısa bir süre sonra dolaşım pompaları ve reaktör soğutma sistemi yavaşladı. Yakıt kanallarında ani ısı yükselmesi görüldü ve reaktör denetimden çıktı. Gücün kontrolsüz yükselişi sonucu yakıtlar aşırı ısındı, yakıt zarfı eridi, sıcak parçalar suyla temas ederek buhar patlamasına neden oldu. Bu kez reaktörün durdurulması için bütün denetim çubukları devreye sokuldu ama artık çok geçti. Bu sırada reaktörün gücü 4 saniye içinde nominal değerin 100 katına ulaştı. 3 saniyede reaktör gücü yüzde 7'den, yüzde 50'ye çıktı.

Reaktörün çelik damı uçtu

Aşırı ısınmış reaktörde çok şiddetli bir patlama meydana geldi. Aşırı buhar basıncı reaktörün ve santral binasının çelik damını uçurdu. Patlamanın meydana getirdiği şok bin tonluk çelik reaktör kapağını havaya fırlattı. Daha sonra bu duruma 'denetim dışı çekirdek tepkimesi'nin yol açtığı belirtilecekti.

Birinci patlamadan birkaç saniye sonra ikinci bir patlama daha oldu. İkinci patlamanın nedeni hala tam olarak bilinmiyor. Alev toplarının gökyüzüne yükseldiği patlamalar sırasında 31 kişi hayatını kaybetti.

Büyük oranda radyasyon atmosfere karıştı

En önemlisi, reaktördeki zirkonyum ve grafitin yüksek sıcaklıktaki buharla karşılaşması sonucu oluşan hidrojen yanarak bütün santrali ateş içinde bıraktı. Bunun sonucu olarak çok büyük oranda radyoaktif madde atmosfere karıştı.

Kaza sonrası nükleer santral içinde 30 ayrı yangın başladı. Yangının büyük kısmı saat 05.00 gibi kontrol altına alındı ama grafit yangını 9 gün daha sürdü. 26 Nisandan 4 Mayısa kadar geçen süre radyasyonun büyük bölümünün çevreye karıştığı dönem oldu.

Sovyet yetkililer başta felaket haberini gizlemeye kalkıştı. Ancak durumun vahameti büyüdükçe kazayı saklamanın mümkün olmadığı anlaşıldı. 28 Nisan günü Sovyet haber ajansı Tass, Çernobil nükleer santralinde bir kaza meydana geldiğini, ölenler olduğunu, konuyla ilgili bir soruşturma komitesinin kurulduğunu duyurdu.

Kazanın ilk kurbanları olan 31 kişiden 1'i doğrudan patlamanın etkisiyle, 1'i damar tıkanıklığı, 1'i termal yanıklar ve 28'i akut radyasyon sendromundan öldü. 134 kişi radyasyon zehirlenmesi tedavisi gördü.

Greenpeace verilerine göre, bugün hala 5 – 8 milyon arası insan kazadan etkilenen radyoaktif topraklarda yaşıyor.

Dönemin Sovyet topraklarının yanı sıra İskandinavya da yoğun oranda radyoaktif kirliliğe maruz kaldı. Çernobil'den kaynaklanan radyoaktif serpinti 160 bin kilometrekare toprağı kirletti. Çernobil faciasının sonuçları, olayın üzerinden yıllar geçmesine rağmen hala etkisini sürdürüyor. Kanser vakalarındaki çarpıcı artışın yanı sıra, kaza sonrası radyoaktif bulutların ulaştığı bazı bölgelerde hala olayın izlerine rastlanabiliyor.

Çernobil faciası sonrası radyasyon yüklü bulutlar Ukrayna, Beyaz Rusya ve Rusya'nın yanı sıra tüm Avrupa'yı etkisi altına aldı. Radyasyondan Trakya ve Karadeniz de etkilendi. Kaza sonrası yapılan ölçümlerde, bu bölgelerdeki radyasyon oranında yükseliş tespit edildi ve bazı acil önlemler alındı. Ancak bir süre sonra resmi ağızlardan yapılan 'biraz radyasyon iyidir', 'radyasyonlu çay daha lezzetli olur' türü açıklamalar, hükümeti 'konunun ciddiyetini kavrayamamak' ve 'halkı yanlış bilgilendirmek' suçlamalarıyla karşı karşıya bıraktı. Zira Türkiye, kazanın üzerinden yıllar geçmesine rağmen bile hala facianın 'hasıraltı edilmiş' etkilerini tartışıyor.

24 NİSAN

1909- İstanbul'a gelen Hareket Ordusu, 31 Mart Ayaklanması'nı bastırdı.

1915- Osmanlı Devleti aleyhinde faaliyette bulunan Ermeni komiteleri kapatıldı. Bu komitelerin idarecilerinden 2345 kişi tutuklandı.

1920- İtilaf Devletleri temsilcilerinin San Remo Konferansı'nda kararlaştırdıkları Sevr Antlaşması, incelenmek üzere Osmanlı Hükümeti'ne verildi.

1920- İngilizler Şile'ye asker çıkararak kasabayı işgal etti.

1920- Atatürk'ün, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı'na seçilmesi.

1959- Mısır Devlet Başkanı Nasır, ''Shell ve Anglo-Egyptian'' petrol şirketlerini kamulaştırma emri verdi.

1980- İran'da rehin tutulan 52 Amerikalıyı kurtarmak için girişilen operasyon, rehineler kurtarılamadan 8 ABD askerinin ölümüyle sonuçlandı.

2004- BM Genel Sekreteri Kofi Annan'ın Kıbrıs'ta çözüm için hazırladığı plana ilişkin referandum yapıldı. KKTC'de kabul edilen, ancak Güney Kıbrıs Rum kesiminde reddedilen plan, her iki toplum tarafından kabul edilmediği için reddedilmiş oldu.

25 NİSAN

1915- Çanakkale'de sabaha karşı İngilizler; Fransız kuvvetleri ve Anzak Kolordusu'yla beraber Arıburnu, Seddülbahir ve Kumkale sahillerinden çıkarma yapmaya başladı.

1915- Çanakkale cephesinde Kara Muharebeleri başladı. Arıburnu Zaferi kazanıldı.

1918- Ermeni komitacılar, Kars'ın doğusundaki Subatan köyünde 750 Türk’ü katletti.

1920- İsmet Bey (İnönü), Genelkurmay Başkanlığına getirildi.

1920- TBMM adına Başkan Mustafa Kemal Paşa, ''Milleti birlik ve beraberliğe çağıran ve düşman yalanlarına

inanılmamasını isteyen'' genelgesi yayımlandı.

1946- İstanbul-Ankara hattında yataklı tren seferleri başladı.

1962- Anayasa Mahkemesi kuruldu.

2000- TBMM'de grubu bulunan 5 siyasi partinin genel başkanları, Anayasa Mahkemesi Başkanı Ahmet Necdet

Sezer'i cumhurbaşkanlığına aday gösteren öneriyi imzalayarak, TBMM'ye sundular.

2017- Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi, Türkiye'yi siyasi denetim altına alma kararı verdi. Türkiye, 13 yıl sonra yeniden siyasi denetime alındı.

26 NİSAN

1961- Yüksek Seçim Kurulu oluştu.

1986- Rusya'daki Çernobil nükleer santralinde patlama oldu. 7 milyon kişinin zarar gördüğü patlama nedeniyle ortaya çıkan radyoaktif bulutlardan, Türkiye de etkilendi.

2005- BM, CHP İstanbul Milletvekili Kemal Derviş'in BM Kalkınma Programı başkanlığına seçildiğini resmen

açıkladı.

27 NİSAN

1915- Barbaros zırhlısı, bir İngiliz denizaltısı tarafından batırıldı.

1927- Türkiye'de ilk radyo yayını başladı.

1930- Atatürk Ankara'da VI. Türk Ocakları Kurultayı’na katıldı.

1992- TRT, Türk Cumhuriyetlerine yönelik uydu televizyon yayınını (Avrasya) başlattı.

28 NİSAN

1915- ''Hilal-i Ahmer''in adı ''Kızılay''a çevrildi.

1921- İzmit, İngilizlerin ayrılışı üzerine Yunanlılar tarafından işgal edildi.

1988- Ermeni terör örgütü ASALA'nın kurucusu Agop Agopyan, Atina'da kimliği belirlenemeyen iki kişi tarafından öldürüldü.

1993- İstanbul'daki Ümraniye çöplüğü, biriken metan gazı yüzünden patladı; 39 kişi öldü.