Rusya'nın durumundan yararlanarak kendi devletlerini kuran Ermeniler ve Gürcüler, Wilson İlkeleri'ni kendilerine göre yorumlayarak, Doğu Anadolu'nun kendilerine verilmesini istemişlerdi.
Birinci Dünya Savaşı sonunda, 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi’nden sonra Osmanlı Devleti, Kafkasya Cephesindeki kuvvetlerini geri çekmek zorunda kaldı. Önce Kafkasya ve Azerbaycan’ı boşaltarak Kars, Ardahan, Batum’a çekildi. Ancak, İngilizler buranın da boşaltılmasında ısrar ettiler. Kars, Ardahan ve Batum da 31 Ocak 1919’da boşaltıldı. Bu arada Kars’ta “Güney-Batı Kafkas Millî Şura Hükümeti” kuruldu. 13 Mart 1919’da Kars’ı işgal eden İngilizler, Millî Şura Hükümetini dağıtarak şehri, Ermenistan Cumhuriyeti askerlerine teslim ettiler. 20 Nisanda da Gürcistan Cumhuriyeti, Ardahan’ı işgal etti.
İngilizlerin teşvik ve desteğiyle Doğu Anadolu’daki bazı bölgeleri işgal eden Ermeniler, Müslüman halka akla gelmedik işkence ve zulümleri yaptılar. Şehirleri, köyleri ve kasabaları yağmaladılar. Bunun üzerine Büyük Millet Meclisi Hükümeti, Ermenilere savaş açtı. TBMM, Mondros Mütarekesi kararı gereği boşaltılan Kars, Artvin ve Ardahan'ın tekrar geri alınması için gereğinin yapılması yolunda ayrıca yetki verdi. TBMM Hükümeti, Doğu Cephesinde askerî harekâta başlanmasını kararlaştırdı. Kazım Karabekir Paşanın komuta ettiği Doğu Cephesi kuvvetleri, 28 Eylül 1920’de ileri harekâta başladı. 29 Eylül'de Sarıkamış, 30 Ekim'de Kars geri alındı.
Ermenistan Cumhuriyetini barışa zorlamak için Gümrü yönünde ileri harekâtı sürdüren Türk birlikleri, Ermenileri geri atarak Şahnalar’ı ele geçirdi ve Ermeni askerlerini Arpaçay’ın batı sırtlarına kadar sürdü. Türk birliklerinin ilerlemesi üzerine, Ermenistan Cumhuriyeti ateşkes istedi. Kazım Karabekir Paşanın ateşkes şartları kabul edilmeyince, Doğu Cephesi kuvvetleri, Arpaçay’ı geçerek 7 Kasım 1920’de Gümrü’yü aldı. Gümrü’nün doğusunda bir hattı tutan Ermeni kuvvetleri, yeniden bozguna uğratıldı. Ateşkes şartlarını kabul etmek zorunda kalan Ermenistan Cumhuriyetiyle, 22 Kasımda, Gümrü’de, barış görüşmelerine başlandı.
28 Kasım'da imzalanan ateşkes antlaşması uyarınca, Ermeni kuvvetleri Arpaçay’ın 15 km doğusundan geçen hattın gerisine çekildiler.
Ermenistan Taşnak Hükümeti ile TBMM Hükümeti arasında sürdürülen barış görüşmeleri sonucunda, 2 Aralık 1920’de Gümrü Antlaşması imzalandı.
Gümrü Antlaşması şöyleydi:
- Kars ve yöresi Türkiye'ye geri verilecek;
- Ermenistan'ın Türkiye'ye karşı diğer devletlerle yaptığı tüm antlaşmalar kaldırılacak;
- Aras Nehri Çıldır Gölüne kadar uzanan hat Doğu sınırı olarak çizilecek,
- Sevr antlaşmasını ve Türkiye çıkarlarına uygun olmayan antlaşmaları Ermenistan hükümeti de kabul etmeyecek;
- Türkiye'deki Ermenilerle, Ermenistan'daki Müslümanların diğer yurttaşlar gibi eşit haklardan yararlanacak;
- İki ülke arasında en erken vakitte diplomatik ilişkiler, telgraf ve telefon ulaşımları kurulacak;
- Türk koruyuculuğu altında yerel özerklik verilecek olan İtur ve Nahçıvan illeri kendi kaderlerini kendileri tayin edecekler;
- Ermenistan saldırıya uğrar ve yardım isterse, Türkiye ona askeri yardım da bulunacak;
- Ermenistan silah ithal etmeyecek;
- Her iki taraf birbirinden savaş ödeneği istemeyecek;
- Türk ordusu, Ermeni ordusu Antlaşmada saptanan sayıya indirildiği takdirde Ermeni topraklarını boşaltacaktır.
Görüşmelerde Türkiye Büyük Millet Meclis'ini Kazım Karabekir, Erzurum Milletvekili Süleyman Necati Bey, Erzurum Valisi Hamit Bey, Ermenistan'ı ise Başbakan Aleksandr Katisyan ve beraberindekiler temsil etti.
Gümrü Antlaşması'nın imzalanmasından bir gün sonra, Ermenistan Cumhuriyeti Kızılordu'nun işgaline uğradı ve Erivan'da Sovyet Ermeni Cumhuriyeti kuruldu. Sovyet Ermenistan Cumhuriyeti'nin kurulması ile Gümrü Antlaşması'nın onaylanması askıya alınmış, antlaşmanın yürürlüğe girmesi mümkün olmamıştır. Doğu Cephesi'nde kazanılan zafer doğu sınırlarının belirlenmesinde yararlı olmuş, önce 16 Mart 1921 Moskova Antlaşması, daha sonra 13 Ekim 1921 Kars Antlaşması ile ufak değişikliklerle Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınır belirlenmiştir.
Gümrü Antlaşması, TBMM'nin imzaladığı ilk antlaşma olmasından dolayı önemlidir.
01 ARALIK
1921- Fransızlar, Adana ve Mersin'i Türklere teslim etti. Adana hükümet konağına Türk bayrağı çekildi.
1928- Yeni Türk harflerinin kullanımı yürürlüğe girdi. Gazeteler, mecmualar, levha, tabela ve ilanlar yeni
harflerle basılmaya başladı.
1928- II. İktisat Şurası toplandı.
1950- Türk askerleri, Kore'de Kunuri Zaferi'ni kazandı.
1964- Türkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluğu arasında ortaklık kurulmasını öngören, 12 Eylül 1963'te imzalanan Ankara Antlaşması yürürlüğe girdi.
1980- Turgut Özal, Başbakanlık Müsteşarlığına atandı.
02 ARALIK
1920- Gümrü Antlaşması ile Kars, Ermenistan'dan alındı.
1963- Karadeniz Teknik Üniversitesi Trabzon'da açıldı.
2003- Yargıtay 11. Ceza Dairesi, kayıp trilyon davasında kapatılan RP'nin Genel Başkanı Necmettin Erbakan'a ''özel belgede sahtecilik'' suçundan verilen 2 yıl 4 ay hapis cezasını oy birliğiyle onadı.
03 ARALIK
1923- Teşkilatı Esasiye Encümeni yeni anayasayı görüşmeye başladı.
1956- İngiltere ve Fransa, Süveyş'ten çekileceklerini açıkladılar.
1959- Dr. Fazıl Küçük Kıbrıs Cumhurbaşkanı Yardımcısı oldu.
1971- Pakistan-Hindistan Savaşı başladı.
1989- Malta'da bir araya gelen ABD Başkanı George Bush ve Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri Mihail Gorbaçov, ''soğuk savaş''ın bittiğini resmen ilan ettiler.
1999- Bakanlar Kurulu, Bolu'ya bağlı Düzce ilçesinin il, Kaynaşlı ve Derince beldelerinin de Düzce'ye bağlı ilçe
yapılmasına karar verdi.
04 ARALIK
1929- Türk parasının değerini yükseltmek için alınacak önlemlerle her yerde yerli malı kullanılmasını hedefleyen bir kararname yayımlandı.
1933- Eskişehir Şeker Fabrikası kuruldu.
1943- İnönü-Churchill-Roosevelt arasında Kahire Konferansı yapıldı.
1955- Türkiye'de ilk elektrikli tren, İstanbul'da Sirkeci-Halkalı arasında çalışmaya başladı.
1981- ABD Başkanı Ronald Reagan CIA’nin ülkedeki casusluk faaliyetlerine izin vererek örgütün yetkilerini
genişletti.
05 ARALIK
1920- TBMM'de ''Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Grubu'' kuruldu, Mustafa Kemal Grup Başkanlığı'na seçildi.
1923- Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu kuruldu.
1927- Cumhuriyet döneminin ilk kâğıt paraları tedavüle çıkarıldı.
1934- Türk kadınına seçme ve seçilme hakkı tanındı.
1978- Sovyetler Birliği, Afganistan ile 20 yıllık dostluk anlaşması imzaladı.
1987- Cibali Tütün Fabrikası yandı.
1997- Irak'ın kuzeyinde bazı kamplara yerleşerek kış mevsimini geçirmeye hazırlanan teröristlere karşı ''Süpürme Harekâtı'' başlatıldı.
2003- Türk Telekomünikasyon AŞ'nin hızlı internet uygulaması ADSL, kullanıma açıldı.
06 ARALIK
1862- ABD Başkanı Abraham Lincoln, Minnesota'daki Sioux isyanına katılarak tutuklanan 303 Kızılderili'den 39'unun asılmasına karar verdi, idamlar 26 Aralıkta infaz edildi.
1918- İngilizler Kilis'i işgal etti.
1921- İttihat ve Terakki'nin önemli isimlerinden, bir dönemin sadrazamı Sait Halim Paşa, Roma'da Ermeni çeteciler tarafından öldürüldü.
1938- Fransa ve Almanya, dostluk anlaşması imzaladı.
1940- Yunanistan, Arnavutluk'ta Premete kentini işgal etti.
1941- İngiltere; Romanya, Macaristan ve Finlandiya'ya savaş ilan etti.
1959- ABD Başkanı General Eisenhower, resmi bir ziyaret için Türkiye'ye geldi.
1971- Hindistan, Pakistan'dan bağımsızlığını ilan eden Bangladeş Demokratik Cumhuriyeti'ni tanıdığını açıkladı.
1994- THY'nin Boeing 737 tipi uçağı, Van'da düştü, kazada 56 kişi öldü.
2017- ABD Başkanı Donald Trump, Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanıdığını açıkladı.
07 ARALIK
1918- Fransızlar Antakya'yı işgal etti.
1941- Japon uçakları, Amerikan deniz üssü Pearl Harbor'u bombaladı. 5 savaş gemisi, 14 gemi, 200 uçak kaybedildi, 2400 kişi öldü.
1979- İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengil, uğradığı saldırıda 58 yaşında öldü.
1988- Nemrut Dağı Ulusal Parkı açıldı.
