Klasik Osmanlı düzeninde, para arzının ayarlanması, kredi hacminin düzenlenmesi, altın ve döviz rezervlerinin yönetimi ile iç ve dış ödemelerin gerçekleştirilmesi; hazine, darphane, sarraflar, vakıflar, bedestenler ve loncaların yüklendiği değişik rollerin bir araya gelmesiyle yerine getiriliyordu. Osmanlı paraları İmparatorluk sınırları dâhilinde Venedik, Floransa, Macaristan ve Memluk paraları ile birlikte dolaşımdaydı. İlk Osmanlı parası Akçe 1326 yılında, ilk altın sikke Sultani ise 1477 yılında bastırıldı. “Kaime” adındaki ilk banknotlar 1843 yılında bastırıldı. Bu banknotlar hazine bonosu yerine de kullanılabiliyordu. 1844 yılında “Usulü Cedide Üzere Tashihi Ayar” kararnamesiyle “Mecidiye” adında standart hale getirilmiş yeni altın ve gümüş paralar bastırılarak iki metalli bir para sistemine geçildi. 1847 yılında Osmanlı hükümeti Galata bankerlerine Bank-ı Dersaadet adında bir banka kurmaları için izin verdi. Böylece Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk defa dış ödemeleri düzenleme işlevini üstlenen bir banka kurulmuş oldu.

Osmanlı hükümeti ile Avrupa ülkeleri arasında aracılık görevi üstlenecek bir devlet bankasına ihtiyaç duyuluyordu. 1856 yılında İngiltere kralının bir fermanı ile İngiliz sermayeli Osmanlı Bankası “Ottoman Bank” kuruldu. Merkezi Londra’daydı. Osmanlı Bankasının faaliyetleri küçük miktarlarda kredi vermek, hükümete avans vermek ve bazı hazine bonolarını ıskonto etmekle sınırlıydı. Osmanlı Bankası 1863’te önce kendini feshetti. Daha sonra Bank-ı Osmani-i Şahane adını alarak ve İngiliz ve Fransız ortaklığı şeklinde yeniden örgütlenerek bir devlet bankası niteliğini kazandı. Banknot basma imtiyazı ve tekeli otuz yıl süreyle Bank-ı Osmanii Şahane’ye verildi. 1879 yılında iki metalli para sistemi terk edildi ve tek metalli para sistemi yürürlüğe girdi. 100 kuruş değerindeki Osmanlı altını yeni para birimi olacaktı.

Türkiye’de milli bir merkez bankası kurulmasının fikri temelleri, İttihat ve Terakki zamanında atılmıştır. Bu dönemde kurulan “İtibar-ı Milli Bankası” ileride Osmanlı Bankası’nın yerini alacak bir devlet bankası adayı olarak görülüyordu.

Ulusal bir devlet bankası kurulması, 1923 yılında toplanan Türkiye İktisat Kongresi’nde ele alınmıştır. Kongrede, bir taraftan devletin bankacılık politikasını belirleyecek, diğer taraftan banknot ihracı ile devlet kredisini tanzim edecek bir merkez bankası oluşturulması üzerinde durulmuştur. 1924 yılında Türk hükümeti, Osmanlı Bankasını bir devlet bankasına dönüştürmek için bazı girişimlerde bulundu. Ancak o günkü iktisadi ve mali koşullar buna uygun değildi. Bunun üzerine aynı yıl, esasen savaş ve mütareke dönemlerinde Türkiye’deki çalışmalarını asgariye indirmiş olan Osmanlı Bankası ile Cumhuriyet hükümeti arasında bir anlaşma yapıldı. Buna göre, bankanın 1925 yılında sona erecek olan banknot ihracı imtiyazı 1935 yılına kadar uzatılıyordu. Ancak bu süre zarfında ulusal bir merkez bankası kurulması halinde Osmanlı Bankasının buna bir itiraz hakkı olmayacaktı.

Hükümet programında ilk defa açıkça bir devlet bankası kurulması hakkında bir yasa taslağı hazırlanmasını öngörüyordu. Maliye Bakanı Şükrü Saraçoğlu, Türk parasının istikrara kavuşmasını ve bir merkez bankası kurulmasını esas hedef olarak seçmişti. Milli Eğitim Bakanı Cemal Hüsnü Taray ve Ziraat Bankası Müdürü Şükrü Ataman tarafından, diğer ülkelerin merkez bankası kanunları dikkate alınarak hazırlanan kanun tasarısı Mart 1930’da Bakanlar Kurulunda tartışıldı.

Hükümet, tasarıyı değerlendirmek üzere Şükrü Saraçoğlu başkanlığında teknik bir heyet oluşturdu. Hükümet konuyu yeniden ele aldı.

Kuruluş için gerekli formaliteleri tamamlamak için ulusal ve yabancı bankaların temsilcilerinden oluşan bir “Tesis Heyeti” kuruldu. Tesis Heyeti 14 Şubat 1931’de ilk toplantısını yaptı. Hisse senetleriyle ilgili resmi kayıt işlemleri 1 Mart ile 15 Nisan 1931 tarihleri arasında yürütüldü. Yabancı bankalar ve şirketler (C) sınıfı, ulusal bankalar ise (B) sınıfı hisse senetlerine büyük ilgi gösterdiler.

1 Haziran 1931’de hissedarlar, İdare Meclisi üyeleri ile murakıplarını seçmek üzere toplandı. İdare Meclisi oluşturuldu. İdare Meclisi Reisliği’ne ise Nusret Metya atandı. Tesis Heyeti’nde görev almış olan Ziraat Bankası Umum Müdür Yardımcısı olan Selahattin Çam ise Merkez Bankası Umum Müdürü olarak atandı.

1 Eylül 1931 tarihinde Hükümet’çe kabul edilen Banka Nizamnamesi (Ana sözleşme) 20 Eylül 1931 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi.

Merkez Bankası, 3 Ekim 1931 tarihinde Ziraat Bankası binasında faaliyete geçti.

29 EYLÜL

1920- Sarıkamış, Ermenilerden geri alındı.

1923- Filistin'de İngiliz mandası resmen yürürlüğe girdi.

1937- Çin'de, Japon tehdidine karşı güçler birleştiriliyor. Milliyetçi General Çan Kay Şek ile komünist önder Mao Zedong birlikte davranma kararı aldılar.

1960- Demokrat Parti kapatıldı.

1992- Hakkâri’nin Şemdinli ilçesi Derecik Jandarma Karakoluna saldıran teröristlerden 200'ü öldürüldü.

30 EYLÜL

1930- İlk sivil pilotlarımızdan Vecihi Bey, kendi yaptığı uçağıyla Göztepe'den Yeşilköy'e uçtu.

1960- Devlet Planlama Teşkilatı kuruldu.

1978- Başbakan Bülent Ecevit, ilk ''Köy-Kent'' uygulamasını Bolu'nun Mudurnu ilçesine bağlı Taşkesti köyünde başlattı.

1999- Eski milli eğitim, kültür bakanlarından Bolu milletvekili Avni Akyol, kalp krizi sonucu vefat etti.

01 EKİM

1918- Şam, Arapların da yardımıyla, İngilizlerin eline geçti.

1919- Damat Ferit Paşa hükümeti istifa etti.

1920- Milli Kuvvetler, Kağızman'ı geri aldı.

1949- Mao Zedong önderliğinde Çin Halk Cumhuriyeti kuruldu. Mao, Çin Halk Cumhuriyeti'nin ilk başkanı seçildi.

1951- Hava Harp Okulu açıldı.

1963- Cezayir Devlet Başkanı Ahmet Bin Bella, ülkede Fransızlara ait tüm toprakların kamulaştırılması emrini

verdi.

1972- Boksör Cemal Kamacı, 63,5 kiloda Avrupa Şampiyonu oldu.

1985- İsrail güçlerinin, Tunus'taki Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) bürolarına düzenlediği hava saldırısında 68 kişi öldü.

1992- Bitlis'in merkeze bağlı Cevizdalı köyüne saldıran teröristler, aralarında çocuk ve kadınların da bulunduğu

37 kişiyi öldürdü, 20 kişiyi yaraladı, 13 korucuyu kaçırdı.

1998- Terör örgütüne destek veren, elebaşını barındıran Suriye'ye karşı, önce Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Atilla Ateş, ardından Başbakan Mesut Yılmaz, uyarılarda bulundu. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, TBMM'nin yeni yasama yılı açılışındaki konuşmasında: ''Sabrımız taşmak üzeredir'' dedi.

02 EKİM

1918- İngilizlerin Halep'i alması.

1923- İstanbul'a 13 Kasım 1918'de gelen ve kenti tamamen işgal eden İtilaf Devletleri'nin son birlikleri, Dolmabahçe rıhtımından gemilere binerek kenti terk ettiler.

1953- Batı Almanya, NATO'ya kabul edildi.

1957- Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nin temeli atıldı.

1975- ABD, Türkiye'ye konulan silaha ambargosunu kısmen kaldırdı.

1989- TV–3 ile GAP TV yayına başladı.

1992- Ege Denizi'ndeki tatbikatlar sırasında, ABD'ye ait uçak gemisi Saratoga'dan atılan iki füze ''Muavenet Muhribi''ne isabet etti; gemi komutanıyla beraber 5 denizci şehit oldu, 13 personel yaralandı.

2018- Gazeteci Cemal Kaşıkçı, Suudi Arabistan'ın İstanbul Başkonsolosluğuna girdikten sonra çıkmadı. Kendisinden haber alınamayan gazetecinin öldürüldüğü düşünülüyor. Türk yetkililer Kaşıkçı'nın konsoloslukta öldürüldüğünü söylerken, Suudi yetkililer ise iddiaları reddediyor.

03 EKİM

1922- Mudanya Konferansı başladı.

1926- İstanbul, Sarayburnu'nda Mustafa Kemal'in ilk heykeli dikildi.

1931- Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası kuruldu.

1932- Bağımsızlığını kazanan Irak, Milletler Cemiyeti'ne katıldı.

1952- İngiltere ilk atom bombası denemesini Monte Bello adasında yaptı.

1966- İstanbul Kadıköy'deki son tramvay hattı kaldırıldı.

1971- Sovyetler Birliği ile ABD arasında kısa adı ''SALT'' olan Stratejik Silahları Sınırlama Antlaşması imzalandı.

04 EKİM

1922- Himaye-i Hayvanat Cemiyeti adıyla Türkiye'deki hayvanları koruma amacı güden ilk dernek kuruldu.

1926- Medeni Kanun yürürlüğe girdi.

1933- Gazi Mustafa Kemal, 10'uncu Yıl Nutku'nu Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde okudu.

1957- Sovyetler Birliği'nin ilk yapay uydu Sputnik'i fırlatmasıyla ABD ile arasındaki uzay yarışı başladı.

1959- Sovyet uzay roketi Luna–3, Ayın görünmeyen yüzünün ilk fotoğraflarını çekti.

05 EKİM

1911- İtalyan kuvvetleri Gelibolu'yu işgal etti.

1925- İlk Cumhuriyet Altını İstanbul Darphanesinde basıldı. İlk para Mustafa Kemal Paşa'ya gönderildi.

1926- İstanbul Boğazı'nda trenler için vapur seferleri başlatıldı.

1933- Eskişehir Şeker Fabrikası açıldı.

1947- Atina'da yapılan Akdeniz Atletizm Yarışmaları'nda Türkiye birinci oldu.

1953- Türkiye, BM Güvenlik Konseyi'ne 40 oyla üye seçildi.

1979- Filistin Kurtuluş Örgütü lideri Yaser Arafat Ankara'ya geldi; FKÖ temsilciliği açıldı.