(Haber: Sinem Altunay) Son yıllarda Türkiye’de yolsuzluk, mali kriz, yönetim sorunları veya terör bağlantısı gibi durumlar nedeniyle kayyum atamaları gündemde sıkça yer buluyor. Belediyelerden şirketlere, derneklerden vakıflara kadar çeşitli kurum ve kuruluşlarda yaşanan yönetim ve idari sorunları çözmek amacıyla kayyum atanması önemli bir idari yöntem olarak öne çıkıyor. Kayyum atamaları, kurumların geçici olarak yasal ve güvenli bir yönetim altında faaliyet göstermesini sağlamak amacıyla yapılıyor. Peki, kayyum nedir, hangi durumlarda atanır, atanacak kişilerde aranan nitelikler nelerdir ve kayyumların görevleri ne zaman sona erer? İşte kayyum atamaları ve sürecin tüm detayları…

Kayyumun Tarihi Kökenleri ve Günümüzdeki Anlamı

Kayyum kavramı, günümüzdeki modern anlamından çok önceye dayanan köklü bir idari uygulamadır. Osmanlı Devleti döneminde kayyumlar, yetimlerin mal varlıklarını koruma, vakıfların idaresini sağlama gibi sorumluluklarla görevlendirilirdi.

“Kayyum” kelimesi Arapça kökenli olup “koruyucu”, “bakıcı” veya “sorumlu” anlamlarına gelir. Osmanlı döneminde kayyumlar, mahkemeler tarafından atanarak toplumun ihtiyaç duyduğu alanlarda geçici olarak yetki sahibi olurdu. Bu dönemde kayyumlar, özellikle vakıflar ve kamu yararı gözetilen mülklerin korunması gibi görevlerde önemli roller üstlenirdi.

Modern anlamda kayyum uygulaması ise 20. yüzyılda sistematik bir yapıya kavuşmuş ve devlet yönetiminde hukuk devleti ilkeleri doğrultusunda bir tedbir mekanizması olarak kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde kayyumlar, çoğunlukla mahkemeler veya İçişleri Bakanlığı gibi devletin yetkili kurumları tarafından atanır. Kayyumlar, yolsuzluk, mali kriz, terör bağlantısı veya yönetim krizi gibi durumlarda kamu yararını koruma amacıyla geçici olarak görevlendirilir. Bu görevlendirme ile kayyumlar, atanmış oldukları kurumlarda yasal bir çerçeve içinde düzeni sağlamak ve kamuya zarar verebilecek sorunları gidermek amacıyla çalışırlar.

Kayyum Atanmasını Gerektiren Durumlar

Kayyum atanmasını gerektiren durumlar oldukça çeşitlidir. Kayyum atamaları, idari ve mali sorunlardan kamu güvenliğine kadar geniş bir yelpazede yapılabilir. Kayyum atanmasının en yaygın nedenleri şunlardır:

Kötü Yönetim veya Yolsuzluk İddiaları: Bir kurumda görevi kötüye kullanma, yolsuzluk veya usulsüzlük gibi ciddi iddialar ortaya çıktığında kayyum atanabilir. Bu durumda kayyum, kurumun faaliyetlerini kanunlara uygun şekilde sürdürmesini sağlar ve varsa usulsüzlükleri giderir.

Terör veya Suç Örgütleriyle Bağlantı: Belediyeler veya sivil toplum kuruluşları gibi yapılar, terör örgütleriyle ilişkilendirildiğinde veya bu yönde şüpheler oluştuğunda kayyum atanabilir. Bu tür durumlarda, kamu güvenliğini koruma amacıyla İçişleri Bakanlığı bu kurumlara kayyum atanmasını sağlayabilir.

Finansal Kriz veya İflas Durumları: Şirketler finansal zorluk yaşadığında veya iflas ettiğinde, kayyum atanması gerekebilir. Bu tür atamalar, şirketin mali yapısını düzenlemek ve alacaklıların haklarını güvence altına almak amacıyla yapılır. Finansal krizler söz konusu olduğunda kayyum olarak atanacak kişinin mali analiz, muhasebe ve finans yönetimi konularında deneyimli olması tercih edilir.

Yönetim Krizi veya Çıkar Çatışması: Miras davaları veya ortaklık anlaşmazlıkları gibi durumlarda yönetim krizleri yaşandığında kayyum atanması gerekebilir. Bu tür durumlarda kayyum, varlıkların korunması ve yönetim süreçlerinin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi için görevlendirilir.

Amaca Aykırı veya Hukuka Aykırı Faaliyetler: Vakıf ve derneklerin tüzüklerine aykırı veya hukuka aykırı faaliyet göstermesi durumunda kayyum atanabilir. Bu durumda kayyum, kurumun yasal sınırlar içerisinde faaliyet göstermesini sağlamak ve varsa usulsüzlükleri düzeltmekle görevlidir.

Kayyum Nasıl ve Nereden Seçilir?

Kayyum atanacak kişi, atanacağı kurumun ihtiyaçlarına uygun niteliklere sahip olmalıdır. Kayyum seçim süreci, mahkemeler veya İçişleri Bakanlığı gibi yetkili kamu kurumları tarafından yürütülür. Kayyum olarak atanacak kişinin mesleki deneyimi, bağımsızlığı, güvenilirliği, yasaları iyi bilmesi ve yönetim becerileri dikkate alınır. Genellikle kayyum olarak atanacak kişi kamu veya özel sektörde deneyime sahip, hukuk, maliye veya kamu yönetimi alanında uzmanlaşmış kişiler arasından seçilir.

Kayyum seçiminde genellikle tercih edilen meslekler ve eğitim alanları şunlardır:

Hukukçular: Hukuki süreçleri yakından bilen avukatlar, hâkimler veya savcılar, kayyum olarak atanabilir. Yasal sorunların çözümünde uzman olan bu kişiler, kurumları hukuki açıdan güvence altına alır.

Mali Müşavirler ve Muhasebeciler: Finansal kriz yaşayan şirketlerde mali müşavirler veya muhasebeciler kayyum olarak atanır. Bu kişiler, mali dengeyi sağlamak ve alacaklıların haklarını korumak için görev alır.

İşletme ve Ekonomi Mezunları: Kurum yönetiminde deneyim kazanmış işletme ve ekonomi mezunları kayyum olarak görevlendirilebilir. Özellikle ticari işletmelerde mali yapıyı düzenlemek ve sağlıklı bir işleyiş sağlamak için bu kişilere öncelik verilir.

Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Mezunları: Devlet kurumlarında idari süreçlere hâkim olan kamu yönetimi veya siyaset bilimi mezunları, belediyeler gibi kamu kurumlarına kayyum olarak atanabilir. Kamu yönetimi bilgisi, idari süreçleri ve bürokratik işleyişi anlamaları açısından önemlidir.

Deneyimli Yöneticiler: Özel sektörde veya kamuda uzun süreli yöneticilik yapmış kişiler, kriz yönetimi ve yeniden yapılandırma alanlarında kayyum olarak görevlendirilebilir.

Kayyumun Görev Süresi ve Görevin Sona Erme Şartları

Kayyumlar, geçici olarak görevlendirilir ve kurumun yönetimini belirli bir süre için üstlenirler. Kayyumun görevi, atanmış olduğu kurumun normal işleyişe dönmesi veya hukuki sorunların çözülmesiyle sona erer. Görevin sona erme süreci ve şartları şu şekilde açıklanabilir:

Görev Nedeni Ortadan Kalktığında: Kayyum atanma gerekçesi olan yolsuzluk, mali kriz veya terör bağlantısı gibi sorunlar çözüldüğünde kayyumun görevi sona erer. Kurumun yasal düzenlemeler çerçevesinde yeniden faaliyete geçmesi, kayyumun görev süresinin bitmesini sağlar.

Mahkeme veya Yetkili Kurum Kararı ile: Kayyum ataması mahkeme kararıyla yapılmışsa, görev sona erdiğinde mahkeme kararıyla sonlandırılır. Belediyeler gibi kamu kurumlarına kayyum atanmışsa, kayyumun görev süresi İçişleri Bakanlığı veya diğer yetkili kurumların kararıyla sona erebilir.

Kurumun Yönetim Sorununun Çözülmesi ile: Miras ve ortaklık davalarında yaşanan yönetim sorunları sona erdiğinde kayyumun görevi de sona erer. Bu durumda kayyum, yönetimi asıl yöneticilere veya hissedarlara devreder.

Belirli Süreli Atama Durumunda Sürenin Dolması: Bazı kayyum atamaları belirli bir süre için yapılır. Bu süre sonunda kurumda sorunlar çözülmüşse kayyumun görevi otomatik olarak sona erer ve yönetim asli yöneticilere veya sahiplerine devredilir.

Mahkeme Tarafından Yeni Bir Yönetim Atanması: Şirketlerde veya kurumlarda kayyum atandıktan sonra yeni bir yönetim kurulu oluşturulursa, kayyumun görevi sona erdirilebilir.

Kayyum Görevini Nasıl Sona Erdirir ve Yönetimi Devreder?

Kayyum, atanmış olduğu kurumun işleyişini yasal çerçevede düzenler ve görevinin sona ermesiyle yönetimi devretmek zorundadır. Görev süresinin sonunda kayyum, yönetimi asli yetkililere veya mahkemenin belirlediği yeni yönetim organlarına devreder. Bu devir süreci, kayyumun atanma süreci kadar özenle yapılır ve kurumun faaliyetlerine düzenli şekilde devam etmesi sağlanır. Kayyum, geçici bir süre için atanmış olduğundan, görevin sona ermesiyle birlikte yetkilerini de devreder.

Kayyum atamaları, yolsuzluk, yönetim krizi, mali zorluklar veya güvenlik tehdidi gibi durumlarda kurumların yeniden düzenlenmesi, yasal güvenceye kavuşması ve kamu yararının korunması amacıyla yapılır. Kayyumların görevleri geçicidir ve kurumun işleyişini sağlıklı bir şekilde sürdürebileceği bir noktaya gelmesiyle sona erer. Kayyum atamaları, kurumların güvenli, şeffaf ve yasal bir yapıya kavuşmaları için kritik bir çözüm sunar.