Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 20 Temmuz 1936’da imzalanan ve İstanbul ile Çanakkale boğazlarının Lozan’da belirlenen statülerini Türkiye lehine değiştiren uluslararası antlaşmadır.
Sözleşme; Bulgaristan, Fransa, Büyük Britanya, Avustralya, Yunanistan, Japonya, Romanya, Sovyetler Birliği, Yugoslavya ve Türkiye tarafından imzalanmış, Türkiye'nin kısıtlanmış hakları iade edilmiş ve boğazlar bölgesinin egemenliği Türkiye'ye geçmiştir.
Boğazların statüsü Lozan Barış Antlaşması’nda kararlaştırılmıştı. Lozan’a göre, ticaret gemilerinin serbestçe geçebilmesi için Boğazlar ve çevresi askerden arındırılacak ve boğazların yönetimi Milletler Cemiyeti tarafından belirlenen bir uluslararası komisyona devredilecekti. Ancak İkinci Dünya Savaşı’na giden süreçte Milletler Cemiyeti’nin barışı sürdürme noktasındaki zayıflığı ortaya çıktı. Özellikle Japonya’nın Milletler Cemiyeti’nden ayrılması ve İtalya’nın Habeşistan’ı işgal etmesi Lozan’da boğazlarla ilgili olarak alınan kararın artık sürdürülemeyeceğini ortaya çıkardı. Zaten Türkiye’de bu kararı istemeyerek kabul etmişti.
Sonuç olarak dünyanın hızla savaşa gittiği bir dönemde, Milletler Cemiyeti’nin etkinlik sağlayamaması, kendisinden beklenen dünyayı silahsızlandırma görevini yerine getirememesi nedeniyle Türkiye, 1935’ten itibaren Boğazların Lozan’da belirlenen statüsünü tartışmaya açtı.
İtalya’nın Habeşistan’ı işgaline karşı atılacak adımların görüşüldüğü Millet Cemiyeti toplantısında Boğazlar konusunu gündeme getiren Türkiye, boğazlar rejiminin değişmesinin kendi güvenliği için zorunlu olduğu tezini savundu. Bu tez ilgili ülkelerce olumlu karşılandı.
Türkiye bu gelişme üzerine Lozan Konferansı’ndaki boğazlar sözleşmesini imzalayan devletlere bir nota verdi. Bu notayla boğazların güvenliği için verilmiş olan kolektif güvenlik garantilerinin artık işlemez bir duruma geldiğini belirterek, boğazların statüsünün ülke güvenliği için kendi lehine değiştirilmesini talep etti.
Bunun üzerine Boğazların statüsünü Türkiye lehine değiştirecek olan konferans, İsviçre’nin Montreux (Montrö) şehrinde 22 Haziran 1936’da başladı. Burada yapılan görüşmeler neticesinde, 20 Temmuz 1936’da Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalandı.
Bu sözleşme sonucunda;
Türkiye’nin boğazlar üzerinde tam hâkimiyet kurması kabul edildi,
Ticaret gemilerinin boğazlardan geçişine tam bir serbestlik sağlandı,
Savaş gemilerinin boğazlardan geçmesi konusunda birtakım kısıtlamalar yapıldı.
Buna göre eğer Türkiye tarafsız ve savaş dışıysa, savaşan devletin gemileri boğazlardan geçemeyecektir.
Ancak Türkiye bir savaşa girer ya da yakın bir savaş tehdidiyle karşı karşıya kalırsa, Boğazların kullanımı konusu tamamen Türkiye’ye aittir.
SÖZLEŞMENİN ÖNEMİ
Sözleşme, Türkiye'ye Boğazlar üzerinde tam kontrol hakkı verir ve barış zamanı sivil gemilerin özgürce geçişini garantiler. Anlaşma, Türkiye'ye İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinde kontrol ve savaş gemilerinin geçişini düzenleme hakkı verir.
Sözleşme halen yürürlüktedir.
19 TEMMUZ
1920- 2. Düzce Ayaklanması çıktı.
1921- Yunanlılar, Eskişehir’i işgal etti.
1948- Gizli oy, açık sayım sistemini getiren yeni Seçim Kanunu kabul edildi.
1974- Türk Deniz Kuvvetlerine ait bir filo, çıkarma gemileriyle Akdeniz'e açıldı.
1980- 12 Mart dönemi başbakanı Nihat Erim, İstanbul'da öldürüldü.
20 TEMMUZ
1919- Mustafa Kemal Paşa, daha Milli Mücadele'nin başında ''cumhuriyet'' kavramını dile getirdi.
1920- Yunanlılar, Tekirdağ'ı işgal etti.
1922- Mustafa Kemal Paşa'nın Başkomutanlığı, TBMM'de süresiz olarak kabul edildi.
1936- Türkiye Cumhuriyeti'nin, Boğazlar üzerindeki egemenliğini sağlayan Montrö Antlaşması imzalandı.
1951- Ürdün Kralı Abdullah, Kudüs'te öldürüldü.
1974- ''Kıbrıs Barış Harekâtı'' başladı.
1997- Avrupa Birliğinin Rum kesimiyle tam üyelik görüşmelerine karşılık; Türkiye ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti arasında ortak savunma doktrini oluşturulacağı yönünde ortak bildirge yayımlandı.
1998- İrticai faaliyetleri saptanan 328 vali yardımcısı ve kaymakamın görevden alınmasına ilişkin kararname, Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'e sunuldu.
2005- İşçi Partisi (İP) Genel Başkanı Doğu Perinçek, İsviçre'nin Winterthur kentinde, basın toplantısında ''Ermeni soykırımı uluslararası bir yalandır'' dediği için gözaltına alındı.
2016- 15 Temmuz darbe girişimi sonrası 3 ay süreyle Olağanüstü Hal (OHAL) ilan edildi.
21 TEMMUZ
1946- Türkiye'de ilk çok partili seçim yapıldı.
1967- Türkiye İşçi Partisi İstanbul Milletvekili Çetin Altan'ın dokunulmazlığı kaldırıldı.
1974- Türk jet uçakları Yunan gemisinin Baf'a personel ve malzeme götürdüğünü belirleyerek, dönmeleri için ihtarda bulundu. Yunan gemileri deniz ve havadan yapılan ihtara uymayarak, Türk donanmasına ateş etti.
1999- MİT, terör örgütü PKK'nın 3. adamı olarak bilinen Cevat Soysal'ı 18 Temmuzda Moldova'da yakaladıktan sonra Türkiye'ye getirdi.
22 TEMMUZ
1920- Padişah Vahdettin’in başkanlığında toplanan Saltanat Şurası’nda Sevr Antlaşması kabul edildi.
1921- Yunan Kralı Konstantin Eskişehir'e gelerek, başkomutanlığı üzerine aldı.
1922- Cemal Paşa, Tiflis'te bir Ermeni tarafından vurularak şehit edildi.
1967- Adapazarı ve çevresinde, 7,2 büyüklüğündeki depremde 89 kişi öldü, 400'den fazla kişi yaralandı.
2003- Irak'ın devrik lideri Saddam Hüseyin'in oğulları Uday ve Kusay, Musul'daki çatışmada ölü ele geçirildi.
2004- İstanbul'dan Ankara'ya giden 1106 sefer sayılı Yakup Kadri Karaosmanoğlu adlı hızlandırılmış trenin 4 vagonu Sakarya'nın Pamukova ilçesi yakınlarında raydan çıktı. Vagonların metrelerce savrularak, üst üste yığıldığı kazada 37 kişi öldü.
23 TEMMUZ
1908- İkinci Meşrutiyet ilan edildi.
1919- Erzurum Kongresi toplandı. Kongre, 7 Ağustos'a kadar sürdü.
1920- Yunan kuvvetleri Lüleburgaz, Babaeski, Hayrabolu ve Çerkezköy’ü işgal etti.
1951- Amerikan Filosu, İstanbul'u ziyaret etti.
1974- Kıbrıs'ta üç günlük harekâtta 57 şehit, 184 yaralı ve 242 kayıp verildi.
2021- 2020 Tokyo Olimpiyatları (pandemi nedeniyle), 2021 yılında başladı. Tarihte ilk defa olimpiyatlara seyirci kabul edilmedi.
24 TEMMUZ
1908- Türk basınında sansür kaldırıldı.
1921– Yunanlılar, Köprühisar ve Kavaklı'yı işgal etti.
1923- Lozan Barış Antlaşması imzalandı.
1963- Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) kuruldu.
2000- Çetin Emeç'i öldürmekten yargılanan İslami Hareket Örgütü yöneticisi İrfan Çağrıcı ve 4 arkadaşı idama mahkûm edildi.
2006- FİSKOBİRLİK'in fındık fiyatlarını açıklamaması ve piyasada fındığın kilosunun 2 TL'ye kadar düşmesi üzerine Ordu'da ''Fındığımıza Sahip Çıkalım'' mitingi düzenlendi.
2020- Danıştay’ın aldığı kararın ardından Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile tekrar ibadete açılan Ayasofya'da 86 yıl sonra ilk kez cuma namazı kılındı.
2020- Yunanistan, Ayasofya’nın 86 yıl sonra yeniden ibadete açılması ve ilk namazın kılınması nedeniyle Yunanistan’daki tüm kiliselerde gün boyunca yas tutulacağını ilan etti.
25 TEMMUZ
1920- Yunanlılar, Kırklareli ve Edirne’yi işgal etti.
1931- Cumhuriyet'in ilk basın yasası sayılan Matbuat Kanunu TBMM'de kabul edildi.
1950- Hükümet, Türk askerlerinin Kore'ye gönderilmesine karar verdi. İlk birlik 17 Ekimde Kore'ye ulaştı.
1975- Türkiye, İncirlik dışındaki bütün Amerikan üslerine el koydu.
1992- Dünyanın en büyük altıncı barajı Atatürk Barajı Hidroelektrik Santralinin birinci ve ikinci üniteleri hizmete
girdi.
2005- Anayasa Mahkemesi Başkanlığına Tülay Tuğcu seçildi. Tuğcu, Yüksek Mahkemenin ilk kadın başkanı oldu.
2016- Tarihçilerin şeyhi olarak anılan, ünlü tarihçi Halil İnalcık, 100 yaşında hayatını kaybetti.
2018-Bedelli askerlik kanun teklifi, TBMM Genel Kurulu'nda kabul edilerek yasalaştı. 1 Ocak 1994'ten önce doğanlar 15 bin TL ödeyerek 21 gün eğitim ile askerlik görevlerini yapabilecek.
